Nguyễn Trãi: bậc hào kiệt với kế sách mưu phạt tâm công

Nguyễn Trãi: bậc hào kiệt với kế sách mưu phạt tâm công

Nói về những người mưu cao, kế giỏi ta nghĩ ngay đến 6 thánh nhân có tài nắm bắt thiên cơ của lịch sử Trung Quốc, mà quên rằng lịch sử Việt Nam cũng có một nhân tài như thế: Nguyễn Trãi. Ông được người đời biết đến với tài năng quân sự, văn chương cũng tư tương nhân nghĩa của bậc đại trượng phu của thế kỷ 14 – 15. Tên tuổi của ông vang danh cùng thắng lợi của nghĩa quân Lam Sơn, giúp phần quan trọng trong chiến thắng nhà Minh xâm lược.

Nguyễn Trãi.

Nguyễn Trãi. Ảnh qua: Báo Mới.

Tiểu sử Nguyễn Trãi

Nguyễn Trãi (1380 – 1442), hiệu là Ức Trai, quê ở Chí Linh, Hải Dương, miền đất địa linh nhân kiệt mà sau này chính nơi đây con người lập đền thờ ông để ghi nhớ công ơn.

Suất sinh trong một gia đình nghèo có truyền thống hiếu học, từ nhỏ ông đã có nền tảng giáo dục từ người cha tên Nguyễn Phi Khanh, vốn làm quan trong triều, mẹ là Trần Thị Thái, con Trần Nguyên Đán, một quý tộc đời Trần.

Thuở nhỏ ông vốn là người thông minh, hiếu học. Sau này đỗ tiến sĩ làm quan, ông nổi tiếng là người học rộng, tài cao có  kiến thức về nhiều lĩnh vực và cả ý thức về tư tưởng của một kẻ sĩ yêu nước thương dân. Nhà sử học Phan Huy Chú ca ngợi Nguyễn Trãi “tuổi trẻ đã văn chương nổi tiếng, Kinh sử, bách gia, binh thư thao lược, đều am hiểu cả”.

Năm 1400, Hồ Quý Ly lên ngôi, mở khoa thi, Nguyễn Trãi đỗ thái học sinh, cùng cha vào triều làm quan. Đến năm 1407 nhà Minh xâm lược nước ta, nhà Hồ thất bại, nước ta rơi vào sự cai trị của nhà Minh. Lúc ấy, Nguyễn Trãi tham gia vào cuộc khởi nghĩa Lam Sơn do Lê Lợi lãnh đạo chống lại ách đô hộ của nhà Minh. Trương Phụ ép Nguyễn Phi Khanh viết thư dụ hàng Nguyễn Trãi.

Khi cha bị giải sang Trung Quốc, Nguyễn Trãi đã theo cha lên cửa ải và tỏ ý muốn đi theo hầu hạ, nhưng Nguyễn Phi Khanh không đồng ý và khuyên ông nên về lo cứu nước báo thù nhà. Từ đó ông phiêu bạt khắp nơi, nuôi chí hướng giành lại tự do cho dân tộc.

Kế sách “mưu phạt tâm công”

Nguyễn Trãi và kế mưu phạt tâm công

Nguyễn Trãi và kế mưu phạt tâm công. Ảnh qua: Zing.

Sau thời gian lưu lạc với chí hướng của mình đến năm 1420 Nguyễn Trãi gia nhập nghĩa quân Lam Sơn (trong Việt Nam sử dược). Ra mắt tướng quân Lê Lợi, ông dâng bản Bình Ngô sách. Trong đó, ông vạch ra 3 kế sách lớn để đánh quân Minh, chú trọng tâm công, đánh vào lòng người để dành chiến thắng.

Sau khi xem Bình Ngô sách, Nguyễn Trãi được Lê Lợi trọng dụng và được phong cho chức Tuyên phong đại phu Thừa chỉ Hàn Lâm viện, ngày đêm dự bàn việc quân. Năm 1423, Bình Định Vương cử Lê Vân và Lê Trăn mang lễ vật cùng  thư do Nguyễn Trãi viết đi cầu hòa nhà Minh. Với lời lẽ hết sức khôn khéo, mềm dẻo, tổng nhà Minh khi ấy là Trần Trí nhanh chóng chấp thuận.

Tranh thủ thời gian hoà hoãn hiếm hoi, Lê Lợi dẫn quân về Lam Sơn, nhanh chóng củng cố lực lượng. Tháng 10 năm 1424, nghĩa quân Lam Sơn tiến vào Nam, tấn công đồn Đa Căng, thành Trà Lân và bao vây thành Nghệ An nhưng quân Minh chưa chịu đầu hàng. Tháng 8 năm 1425, Bình Định Vương mở cuộc tấn công vào Tân Bình, Thuận Hoá và liên tiếp giành được thắng lợi, làm chủ một vùng rộng lớn, quân Minh lúc này chỉ còn cách chờ cứu viện.

Đầu năm 1427, Lê Lợi phong cho Nguyễn Trãi làm Triều liệt Đại phu Nhập nội Hành khiển Lại bộ Thượng thư, kiêm chức Hành Khu mật viện sự để bàn luận quân cơ và thảo thư từ đi lại. Nắm vững thiên thời ông viết thư gửi Đô đốc Thái Phúc trấn thủ thành Nghệ An, trong đó có đoạn: “Hiện ở quý quốc, bên trong có cái vạ tiêu tường, bên ngoài còn lo Bắc khấu, nắng lụt tiếp nhau, yêu nghiệt đến mãi, đại thần lấn át, cả nước chia lìa, trời làm táng vong chẳng sớm thì muộn. Kẻ sĩ minh triết nên sớm biết cơ màu…Nay kế hay của ông chẳng gì bằng thuận theo cảnh mình gặp, nghe theo mệnh trời, nhân thời cơ này dựng nên công nghiệp, khiến cho ta may được thoát khỏi lầm than mà công nghiệp lớn lao của ông được rạng rỡ trong sử xanh, há chẳng hay ư?” Lời lẽ quá thuyết phục khiến Thái Phục đầu hàng nghĩa quân Lam Sơn.

Một bức thư nữa được đánh giá là tiêu biểu nhất cho kế sách mưu phạt tâm công của Nguyễn Trãi là bức thư dụ Vương Thông đầu hàng. Trước đó bản thân Nguyễn Trãi còn đích thân liều mình vào tận thành Đông Quan 5 lần để dụ hàng địch.

Trong thư, ông nêu những lý do tất bại lý tình của quân Minh rồi khuyên Vương Thông nghị hòa: “Nay các ông kế cùng lực kiệt, lính tráng mỏi mệt, trong không lương thảo, ngoài không viện binh, bám hờ khu nhỏ mọn, nghỉ tạm thành chơ vơ, há chẳng phải như thịt trên thớt, cá trong nồi sao? Thế mà lại còn lừa dối dân ta, dụ điều phi nghĩa.

Kìa những kẻ trung thần nghĩa sĩ, dù thời cùng vận khốn, cũng nếm mật nằm gai, không chịu đem lòng kia khác; lẽ nào ngày nay, lại chịu tin theo những lời bất nghĩa của các ông. Chỉ e người Nam trong thành nhớ mến chúa cũ, người Ngô ở đây khốn khổ không kham thì những người chống các ông sẽ kéo nhau ra hàng; như Trương Phi, Lã Bố, các ông lại bị chính thuộc hạ giết hại, đó là lẽ tất nhiên”.

Cuối cùng nhà Minh cũng chịu nhận thất bại trước nghĩa quân Lam Sơn. Để làm nên chiến thắng đó, phải khẳng định rằng trong đó có công lớn nhờ kế sách mưu phạt tâm công của Nguyễn Trãi. Chính kế sách đó, không chỉ làm nên tự hào thời đại của nước ta trước một đối thủ lớn mạnh như nhà Minh Trung Quốc mà còn góp phần giảm bớt thiệt hại cho cả hai bên.

Sau này, khi thay mặt Lê Lợi soạn Bình Ngô đại cáo để bố cáo thiên hạ, Nguyễn Trãi tổng kết lại thắng lợi của cuộc khởi nghĩa chống giặc Minh xâm lược có những lời đầy mang giá trị to lớn của “mưu phạt tâm công”:

Bó tay để đợi bại vong, giặc đã trí cùng lực kiệt.

Chẳng đánh mà người chịu khuất, ta đây mưu phạt tâm công.

Bậc quân tử đại nhân, đại nghĩa

Nguyễn Trãi

Kế “Mưu phạt tâm công” của Nguyễn Trãi đã giảm rất nhiều tổn thất cho hai bên mà vẫn đạt được mục đích giải phóng dân tộc. Ảnh qua: Một thế giới.

Có thể nói chiến thắng quân Minh là một thắng lợi đầy vẻ vang của Đại Việt ta. Không chỉ dừng lại ở đó, chiến thắng này còn mang một giá trị lớn lao về lòng nhân nghĩa:

Đem đại nghĩa để thắng hung tàn

Lấy chí nhân để thay cường bạo

Tư tưởng nhân nghĩa của ông thể hiện ngay ở lòng hiếu sinh, khoan dung, độ lượng với con người. Đại Việt sử ký toàn thư ghi lại cuối năm 1427, nghĩa quân Lam Sơn giành được thế mạnh, hoàn toàn có thể áp đảo 8 vạn quân Minh ở Đông Quan. Các tướng sĩ muốn đánh Đông Quan để giết hết quân xâm lược, trả thù cho những người dân vô tội đã thiệt mạng dưới chính sách cai trị tàn bạo của nhà Minh.

Tuy nhiên, Nguyễn Trãi đặt đại nghĩa lên đầu, phân tích chỗ mạnh yếu của giặc và khuyên Lê Lợi nghị hòa cho  kẻ địch một con đường sống. Theo ông, đánh thành để trả thù vào lúc đó không phải là việc khó khăn nhưng nếu làm thì dễ bị nhà Minh trả thù về sau, “chi bằng thừa lúc kẻ thu lâm vào thế cùng mà cùng họ hòa hiếu để tạo phúc cho sinh linh hai nước”. Thấy thấu tình đạt lý, Lê Lợi chấp nhận và tha cho tướng sỹ nhà Minh về nước.

Cứu giúp dân ta thoát khỏi lầm than, khổ đau của chiến tranh, tư tưởng vì dân được ông nhân mạnh ngay trong đoạn mở đầu của Bình Ngô đại cáo mà sau này ông soạn thảo thay Lê Lợi để bố cáo thiên hạ:

Việc nhân nghĩa cốt để yên dân.

Quân điếu phạt trước lo trừ bạo.

Nguyễn Trãi là kết tinh mặn mà của 3 dòng tư tưởng Nho – Phật – Đạo. Cho nên mọi trước tác đến hành động của ông đều thấm đẫm giá trị nhân văn sâu sắc. Ông luôn đặt con người lên trên cùng với những tư tưởng đúng đắn và mang lại giá trị đích thực để làm người. Ông luôn đề cao Đất – Trời, Thần Phật và khuyên bảo con người đi đúng thuận theo tự nhiên, chớ đi ngược lại để rồi tự nhận lấy khổ đau.

Tuy nhiên người đời cũng hết sức tiếc thương cho thân phận người tài khi mà đang dang dở với cuộc đời thì phải chịu cảnh chu di tam tộc vì bị bọn nịnh thần ghen ghét đố kỵ. Nhưng chính nghĩa bao giờ thì vẫn vượt lên trên và chiến thắng, nó giống như tư tưởng Nho giáo mà ông vẫn nhìn nhận. Vì thế mà sau này, vụ án Lệ Chi Viên làm hại ông cũng được vua Lê Thánh Tông giải oan minh bạch.

Nguyệt Hà/DKN

Sources:

BÀI LIÊN QUAN