Trong Luận ngữ của Khổng Tử có một điển tích như sau: Có một hôm vua nước Lỗ gặp Khổng Tử nhờ chỉ giáo, vua nước Lỗ nói: “Ta nghe nói mở rộng phòng về hướng Đông là việc đại kỵ, không biết có chuyện đó hay không?” Điều đó cũng giống như chúng ta ngày nay, có rất nhiều người muốn mời thầy phong thủy xem nhà cửa bài trí như thế nào.

Khổng Tử trả lời: “Tôi nghe nói trên đời có 5 việc đại kỵ, nhưng trong đó không có nói đến việc mở rộng nhà về phía đông là không tốt.”

5 việc đại kỵ đó là:

• Tổn nhân nhi tự ích, thân chi bất tường dã.
• Khí lão nhi thủ ấu, gia chi bất tường dã.
• Thích hiền nhi dụng bất tiếu, Quốc chi bất tường dã.
• Lão giả bất giáo, ấu giả bất học, tục chi bất tường dã.
• Thánh nhân phục nặc, ngu giả thiện quyền, thiên hạ bất tường dã.

Khổng tử

Phân tích 5 việc đại kỵ:

Việc thứ nhất “Tổn nhân nhi tự ích, thân chi bất tường dã”: Đây chính là làm những việc có hại cho người khác mà lợi cho bản thân mình, người như vậy sau này sẽ gặp việc xấu cho bản thân.

Việc thứ 2 “Khí lão nhi thủ ấu, gia chi bất tường dã”: Không quan tâm chăm sóc, phụng dưỡng bố mẹ mà dành toàn bộ sự yêu thương, chăm sóc dành cho con cháu, gia đình này sẽ gặp điều xấu. Câu nói này nhắc nhở rất nhiều người trong chúng ta. Có lẽ sẽ có người thắc mắc: Tại sao yêu thương chăm sóc con cháu lại gặp việc xấu? Có người so sánh mối quan hệ với ông bà và con cái như một cái cây lớn, con cái là chồi non, là hoa quả trên cây, bố mẹ là thân cây, còn ông bà là gốc rễ. Nếu như chúng ta muốn cho cây phát triển, chồi non vươn cao, đơm hoa kết trái, vậy chúng ta cần chăm sóc ở đâu? Chính là cho gốc rễ của nó.

Nhưng hiện nay, đại đa số chúng ta đem nước và dinh dưỡng tưới cho chồi non, hoa quả trên cây, kết quả cây không những không hấp thụ được mà còn làm cho hoa quả trên cây bị hỏng. Đây cũng chính là vấn đề giáo dục ở các bậc phụ huynh hiện nay. Có người không hiểu, trước đây người được gọi là Hiếu tử là như thế nào? Hiếu thuận cha mẹ gọi là Hiếu tử. Nhưng ngày nay mọi việc đã khác, có người gọi Hiếu tử là hiếu thuận với con cháu, còn có người đáng cười hơn, giống như người ta vẫn nói rằng: Người có con, nhưng lại cũng thành con, có cháu ấy mà lại thành cháu. Chuyện khó tin nhưng giờ lại trở thành phổ biến!

Là bậc ông bà thì phải làm đúng đạo ông bà, bậc cha mẹ cũng phải đúng đạo cha mẹ, như vậy thì đứa con mới trưởng thành và xã hội mới có chuẩn mực bề thứ rõ ràng được. Người lớn còn chẳng làm đúng, thì chẳng thể làm gương cho con cháu noi theo được.

Khi cha mẹ gọi thì phải trả lời lễ phép và nhanh chóng; cha mẹ còn sống thì phải hiếu thảo, chăm sóc họ chu đáo, không được ỷ lại, bỏ bê trách nhiệm; Con cái nhìn vào sẽ cũng biết vậy mà làm tròn bổn phận làm con.

Có một câu chuyện cho chúng ta một bài học sâu sắc. Có một ông bố tuổi đã cao, không còn năng lực lao động nữa. Vậy mà con trai của ông đối xử với ông rất tệ bạc, thường ngày hay đánh chửi ông. Nhưng khi bị con cái mình đánh đập, chửi bới, ông thường phản kháng bằng cách cũng chửi bới, đánh đập lại con mình, cuộc sống của gia đình ngột ngạt không bao giờ có niềm vui tiếng cười.

Cuộc sống cứ như vậy tiếp diễn, vấn đề vẫn không được giải quyết cho tới một lần, ông gặp một cụ già lớn tuổi và hỏi cụ già rằng: “Con cái tôi rất bất hiếu với tôi, hàng ngày chúng không chửi thì đánh đập, cuộc sống của tôi rất thống khổ, tôi phải làm như thế nào?” Cụ già mới nói: “Tôi hỏi ông một vấn đề, ông phải trả lời thành thật, có như vậy tôi mới có thể giúp ông.” Ông bố gật đầu đồng ý, lúc này cụ già mới hỏi: “Trước đây ông đối xử với bố mẹ của mình với thái độ như thế nào?” Bị hỏi một câu hỏi rất đáng xấu hổ, ông bố trả lời: “Tôi đối xử với bố mẹ mình cũng như con tôi đối xử với tôi bây giờ, thường xuyên đánh chửi họ.”

Nguyên nhân của vấn đề đã tìm được, cụ già nói: Chính vì trước đây ông đối xử bất hiếu với bố mẹ mình cho nên giờ mới dẫn tới việc con ông học theo, đây là nhân quả, không được oán trách người khác. Nghe cụ già nói vậy, ông bố này sau khi về nhà, con cái đánh đập chửi bới ông như thế nào, ông cũng không phản kháng lại, thay vào đó là cam tâm tình nguyện, nhiều khi vẻ mặt còn thể hiện sự hổ thẹn. Sau vài lần như vậy người con của ông bố này mới thấy làm lạ, rồi một hôm hỏi ông: “Trước đây khi con đánh chửi bố, bố thường đánh chửi lại con, sao bây giờ bố đều cam chịu, không đánh chửi lại vậy?”

Lúc này ông bố mới nói: “Tại vì trước đây bố cũng là đứa con bất hiếu, cũng thường xuyên đánh đập chửi bới bố mẹ mình, cho lên đây là kết cục của quả báo nhân quả bố phải nhận, bây giờ bố nghĩ thông rồi, từ giờ bố sẽ không đánh chửi con nữa.” Người con này ngộ tính cũng rất cao, sau khi nghe vậy thì lập tức quỳ trước mặt bố mình mà xin lỗi: “Con sai rồi, sau này con sẽ không bao giờ như thế nữa.”

Chúng ta nghĩ xem, đạo làm con chúng ta, làm sao có thể đối xử với bố mẹ mình như vậy được? Khi con cái đối xử không tốt với mình, chúng ta cũng cần phải xem lại bản thân mình trước đây đã đối xử với bố mẹ mình như thế nào? Có tôn trọng, có lễ phép, có chăm sóc chu đáo tận tình hay không?

Việc thứ 3 “Thích hiền nhi dụng bất tiếu, Quốc chi bất tường dã’’: Không trọng dụng hiền tài, tin dùng những người có phẩm hạnh không tốt, đây là điều bất hạnh của quốc gia.

Việc thứ 4 “Lão giả bất giáo, ấu giả bất học, tục chi bất tường dã”: Người già không muốn dạy bảo cho người trẻ, người trẻ thì tự cao tự mãn, không muốn học hỏi từ người già, đây chính là điều bất hạnh không tốt.

Việc thứ 5 “Thánh nhân phục nặc, ngu giả thiện quyền, thiên hạ bất tường dã”: Người hiền nhân có đức độ, trí huệ đều cư ẩn. Tại sao lại như vậy? Tại vì họ không được trọng dụng, không được quốc gia tin tưởng, lời khuyên của họ không ai nghe theo. Những người này thường không cầu danh cầu lợi, cho nên họ đã ẩn cư không ra nữa.

Thiết nghĩ , thân làm vua một nước thì việc không tốt không phải là mở rộng phòng về phía Đông, mà việc không tốt chính là những việc này. Cổ nhân có nói: “Phúc nhân cư phúc địa, phúc địa phúc nhân cư.” Chỗ đất này vốn là chỗ phong thủy không tốt, nhưng sau khi người có phúc có đức ở một thời gian thì nơi đây sẽ thay đổi, biến thành một nơi cát tường. Còn ví dụ nơi đây vốn dĩ là nơi phong thủy cát tường nhưng người không có đức độ ở sau một thời gian lại biến thành không tốt.

Xem thêm:

• Khổng Tử: Đừng vội đánh giá người khác qua vẻ bề ngoài
• Hệ quả lớn của một việc nhỏ: Tử Cống chuộc dân nước Lỗ
• Khổng Tử: Thẳng thắn với người, trước tiên thẳng thắn với mình